Dzisiejsze osiedle Dwory – Kruki w Oświęcimiu to dawne tereny zabudowy wiejskiej dwóch osobnych wsi. Dokładna data lokacji wsi Dwory i Kruki nie jest znana, jednak z pewnością wieś Dwory istniała już w XV wieku. Dwory wzmiankowane zostały m.in. w dwóch przywilejach książęcych z lat 1438 i 1439 oraz w dokumencie z 1445 r. dotyczącym podziału księstwa oświęcimskiego, jako jedna ze wsi granicznych księstwa. Dwory w 2 poł. XV w. zostały sprzedane z księstwem oświęcimskim królowi polskiemu Kazimierzowi Jagiellończykowi. Od tej pory wieś Dwory z resztą ziem dawnego księstwa oświęcimskiego stanowiła tzw. królewszczyznę podlegającą administracyjnie staroście zamkowemu. W czasie pierwszego rozbioru Polski w 1772 r. ziemie dawnego księstwa oświęcimskiego i zatorskiego, w tym wieś Dwory, znalazły się w granicach zaboru austriackiego. Rząd austriacki po przejęciu władzy rozpoczął masowe sprzedaże m.in. majątków skarbowych. W 1778 r. dotychczasowe starostwo zatorskie wykupił jego poprzedni posesor Piotr Fryderyk Dunin, stając się tym samym prywatnym właścicielem tych ziem, w tym wsi Dwory. Rodzina Dunin sprzedała następnie Dwory Eleonorze z Cyrysów Malczewskiej, która w 1804 sprzedała wieś Barbarze
z Hallerów Rottmanowej, posiadającej również prawa do Monowic. Następną właścicielką wsi Dwory, Kruki i Monowice była Teresa hrabina Bobrowska, która jest wymieniona w spisie nieruchomości i właścicieli tabularnych z 1857 r. Kolejni właściciele nie są znani, wiadomo jedynie, że w 1936 r. właścicielką majątku
w Dworach była Maria Magdalena Hallerowa. Istniejąca do dziś na terenie dzielnicy kaplica, związana jest z jedną z właścicielek majątku w Dworach, Barbarą z Hallerów Rottmanową.
Historia Parku Hallera
i Mauzoleum Rodziny Hallerów
Park krajobrazowy z kaplicą – mauzoleum rodziny Hallerów zlokalizowany jest na obszarze dawnej wsi Dwory, obecnie dzielnicy miasta Oświęcim. Historyczny układ kompozycyjny parku zachowany jest w pierwotnych granicach zabudowy dworskiej i tworzy spójną całość mino późniejszych przekształceń. Obecnie przecina go ulica Zwycięstwa.
Na początku XIX wieku właścicielami wsi Dwory została rodzina Hallerów. Hallerowie założyli park, później wybudowali dwór, budynki gospodarcze i klasycystyczną kaplicę-mauzoleum. Pod koniec XIX w. naprzeciwko parku powstał folwark. W latach 20. XX w. w północnej części zespołu założono sad i szklarnie. W czasie II wojny światowej Niemcy rozbudowali folwark, a na polach dworskich powstały zakłady chemiczne „Buna Werke”. Po 1945 r. majątek Hallerów przejęty został przez miejscowe Państwowe Gospodarstwo Rolne. Od 1964 r. zespół podworski użytkowany był przez Ośrodek Hodowli Zarodowej w Osieku. Zaniedbany park ulegał powolnej degradacji. Zniknęły krzewy ozdobne, częściowemu zatarciu uległy ścieżki parkowe.
Budynki otrzymali w użytkowanie pracownicy ośrodka. W dawnym spichlerzu zorganizowano przedszkole. W 1992 r. cały zespół przejęła Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa, a później w użytkowanie miejscowa spółdzielnia rolnicza. Obecnie teren wpisany do rejestru zabytków należy do miasta Oświęcim, a mieszkania w budynku dawnego dworu do osób prywatnych.
Park Hallera
Park założono na planie nieregularnym zbliżonym do wydłużonego prostokąta. Założenie parkowe składa się z trzech części rozdzielonych masywami zieleni: części zachodniej z dawnym dworkiem (wnętrze dawnego zajazdu), części środkowej z terenem dawnego sadu i ogrodu (obecnie pola uprawne) i części wschodniej z kaplicą-mauzoleum Hallerów. Drzewostan parkowy jest głównie liściasty. Najliczniej rosną tu lipy, rzadziej akacje, graby, dęby i brzozy. Drzewa iglaste to m.in. modrzewie, żywotniki i cyprysy. Najstarsze w wieku 150 do 200 lat, rosną w otoczeniu kaplicy i dawnego dworku. Wśród krzewów najczęstszy jest czarny bez i dereń biały. Układ ścieżek parkowych jest częściowo zatarty lub słabo czytelny. Z dawnej zabudowy zachował się dwór- obecnie budynek mieszkalny, znacznie przebudowany spichlerz – obecnie budynek użyteczności publicznej, budynek parterowy z pocz. XIX w. gruntownie przebudowany na przedszkole oraz kaplica – mauzoleum Hallerów.
Kaplica – Mauzoleum Rodziny Hallerów
Budowę kaplicy rozpoczęto po śmierci jednej z właścicielek majątku w Dworach – Barbary z Hallerów Rottmanowej, która zmarła w 1805 r. i w tej kaplicy została pochowana. Kaplica jest obiektem murowanym, tynkowanym wzniesionym na planie okręgu. Ściany zewnętrzne zdobione w stylu klasycystycznym w formie ośmiu jońskich pilastrów podtrzymujących gzyms, na którym wspiera się półkolista kopuła zwieńczona metalowym krzyżem. Wejście do kaplicy zamknięte metalową kratą, ujęte jest łukiem pełnym opartym na dwóch pilastrach; w zwieńczeniu łuku umieszczono dekoracyjny zwornik. Wewnątrz na klasycystycznym ołtarzu pierwotnie znajdowała się duża, drewniana figura św. Barbary (patronki Barbary z Hallerów Rottmanowej), obecnie zastąpiona figurą Matki Bożej. Po obu stronach ołtarza wmurowano dwa epitafia. Jedno poświęcone jest pamięci majora Cezarego Hallera de Hallenburg, ufundowane 26 czerwca 1920 r. przez „Cieszyniaków” w dowód pamięci i czci za jego bohaterską śmierć poniesioną w obronie Śląska Cieszyńskiego (w bitwie pod Kończycami Małymi w dniu 26 stycznia 1919 r.). Drugie epitafium poświęcone jest ostatniemu pochowanemu tutaj członkowi rodziny Cezaremu Antoniemu Hallerowi, który zmarł 8 lipca 1972 roku. Przy drzwiach wejściowych, w posadzce, znajduje się wejście do krypty z trumnami pochowanych tu członków rodziny Hallerów.
W 2010 roku przeprowadzony został gruntowny remont kaplicy z inicjatywy Urzędu Miasta Oświęcim.
