Oświęcim to miasto o bogatych tradycjach kulturalnych. Liczne funkcjonują tu placówki kulturalne i oświatowe, które prowadzą szeroko zakrojoną działalność o charakterze lokalnym zaspokajającą potrzeby kulturalne mieszkańców miasta i powiatu, a także realizują przedsięwzięcia o charakterze ogólnopolskim i międzynarodowym.
Oświęcim to miasto o bogatych tradycjach kulturalnych. Liczne funkcjonują tu placówki kulturalne i oświatowe, które prowadzą szeroko zakrojoną działalność o charakterze lokalnym zaspokajającą potrzeby kulturalne mieszkańców miasta i powiatu, a także realizują przedsięwzięcia o charakterze ogólnopolskim i międzynarodowym.
Ponadto ich zadaniem jest kreowanie wizerunku Oświęcimia jako miasta pokoju, popularyzowanie podejmowanych w nim inicjatyw pokojowych oraz promocja środowisk twórczych Oświęcimia w kraju i za granicą. Wśród instytucji działających na terenie miasta trzeba wymienić Oświęcimskie Centrum Kultury, Miejską Bibliotekę Publiczną im. Łukasza Górnickiego, Młodzieżowy Dom Kultury, Edukacyjne Centrum Żydowskie Państwową Szkołę Muzyczną im. Karola Szymanowskiego oraz jednostki muzealne tj. Muzeum Zamek w Oświęcimiu, Państwowe Muzeum Auschwitz – Birkenau.
Jednym z głównych animatorów kultury jest Oświęcimskie Centrum Kultury (OCK), którego bogata oferta 
jest skierowana do mieszkańców miasta i do przyjeżdżających tu turystów. Do najważniejszych przedsięwzięć należy Międzynarodowy Festiwal Filmów Nieprofesjonalnych "Kochać człowieka", Ogólnopolskie Biennale Fotografii "Kochać człowieka", Tydzień Kultury Beskidzkiej, Ogólnopolskie Spotkania Śpiewających i Recytujących Poezję "Amor sprawił", Ogólnopolski Konkurs Literacki "Pisanie dobre na chandrę". Wśród inicjatyw zrealizowanych z inspiracji OCK było przygotowanie w ramach warsztatów artystycznych "Młodzi muzycy na rzecz pokoju", oratorium oświęcimskiego "Droga nadziei" – utworu poświęconego pamięci ludzkiej tragedii, która rozegrała się w latach 1940 – 1945 w KL Auschwitz – Birkenau, utworu dedykowanego miastu Oświęcim oraz ludziom dobrej woli. Najnowszym przedsięwzięciem OCK podejmowanym w ramach inicjatyw pokojowych jest program pod nazwą Forum Dziecięcych Inicjatyw Pokojowych. Ukoronowaniem pierwszego etapu działań Forum była organizacja w czerwcu Dziecięcego Mityngu Pokojowego, w którym wzięło udział kilkuset młodych uczestników oraz wielu znakomitych gości, którzy weszli w skład Kręgu Przyjaciół Forum. Konsekwencją podejmowanych w ramach programu działań było zainicjowanie Międzynarodowego Festiwalu Folklorystycznego "Darujmy światu pokój".
Wśród imprez organizowanych w Oświęcimiu są nie tylko te o zasięgu ogólnopolskim czy międzynarodowym. Do bardzo udanych przedsięwzięć, o charakterze lokalnym należą; Tydzień Kultury Beskidzkiej, Święto Miasta, Oświęcimskie Recitale Organowe, Festiwal Smaku czy ostatnio realizowany z Dariuszem Maciborkiem z RM FM Life Festival Oświęcim – Festiwal dla Pokoju.
Nową instytucją na mapie kulturalnej Oświęcimia jest Muzeum Zamek, które powstało 1 stycznia 2010 roku. Ta młoda placówka zdążyła już przyzwyczaić mieszkańców miasta do ciekawych przedsięwzięć, odwołujących się do 800-letniej historii miasta takich jak: Jarmark Kasztelański, wystawy prezentujące tradycje i kulturę naszego kraju.
Znaczącą placówką kulturalną na terenie Oświęcimia jest także Międzynarodowy Dom Spotkań Młodzieży . 
Powstał w 1986 roku z inicjatywy Akcji Znaków Pokuty przy współpracy oświęcimskich władz. Głównym celem jego działalności jest znoszenie barier wynikających z historii i budowanie porozumienia między młodym pokoleniem bez względu na narodowość. W ciągu kilkunastu lat swojej działalności MDSM podejmował liczne inicjatywy mające na celu przezwyciężanie odradzających się tendencji nacjonalistycznych, antysemickich i rasistowskich. Przedsięwzięcia kulturalne organizowane w MDSM cieszą się ogromną popularnością wśród mieszkańców miasta.
Inną placówką posiadającą ciekawą ofertę kulturalną dla mieszkańców Oświęcimia jest Miejska Biblioteka Publiczna im. Łukasza Górnickiego GALERIA KSIĄŻKI. Jej księgozbiór to przeszło sto trzydzieści tysięcy woluminów. Jest członkiem Fundacji Książka dla Dzieci i międzynarodowej sekcji IBBY. Zajęcia biblioteczne prowadzone są dla dzieci już od 3 roku życia.
MBP zajmuje się jednak nie tylko gromadzeniem i udostępnianiem księgozbioru. Jest także organizatorem prezentacji kultur innych krajów, licznych spotkań ze pisarzami i ilustratorami książek, wystaw i zajęć animacyjno – czytelniczych dla najmłodszego pokolenia. MBP jest organizatorem Ogólnopolskiej Literackiej Nagrody Koziołka Matołka .
W krajobrazie kulturalnym miasta ważne miejsce zajmuje też Centrum Żydowskie w Oświęcimiu, które w 2010 roku świętowało jubileusz 10-lecia działalności. Centrum Żydowskie jest miejscem licznych spotkań, performanców, wystaw, które przybliżają społeczności miasta kulturę i żydowską, obecną w Oświęcimiu przez blisko 500 lat.
Oblicze kulturalne miasta kształtują też licznie reprezentowane tutaj media lokalne. W Oświęcimiu z 
powodzeniem funkcjonuje Oddział TVP – Telewizja Kraków, lokalna gazeta "Głos Ziemi Oświęcimskiej" wydawana przez OCK. Ponadto mają tu swoje redakcje lokalne dodatki gazet ogólnopolskich – Dziennika Polskiego i Gazety Krakowskiej. Informacje dla mieszkańców prezentują też portale internetowe: faktyoswiecim, oswiecimskie24, oswiecimonline, naszoswiecim oraz Kasztelania.
Kulturalny klimat miasta dopełniają kluby, które organizują ciekawe formy spędzenia czasu wolnego dla mieszkańców miasta.
