Trasa 5 – rowerowa (czerwona)
Wokół Oświęcimia
długość – 19,6 km
pl. Tadeusza Kościuszki – Kruki – Dwory – Osiedle Chemików – osiedle
Pod Borem – Stare Stawy – Kamieniec – pl. Tadeusza Kościuszki
Trasa zatacza pętlę wokół miasta, rozpoczynając się i kończąc na oświęcimskim Starym Mieście, na pl. Tadeusza Kościuszki. Na szlaku podziwiać można zarówno przyrodę Kotliny Oświęcimskiej oraz doliny Soły, jak i cenne zabytki architektoniczne
Wyruszamy z pl. Tadeusza Kościuszki, jadąc ul. Sienkiewicza. Na skrzyżowaniu z ul. Dąbrowskiego jedziemy prosto w ul. Górnickiego (250 m). Równolegle do niej biegnie ul. Wysoka na miejscu dawnego obwodu obronnego miasta Oświęcimia, rozebranego w XIX w. na polecenie władz austriackich.
Trasa 5 – rowerowa (czerwona)
Wokół Oświęcimia
długość – 19,6 km
pl. Tadeusza Kościuszki – Kruki – Dwory – Osiedle Chemików – osiedle
Pod Borem – Stare Stawy – Kamieniec – pl. Tadeusza Kościuszki
Trasa zatacza pętlę wokół miasta, rozpoczynając się i kończąc na oświęcimskim Starym Mieście, na pl. Tadeusza Kościuszki. Na szlaku podziwiać można zarówno przyrodę Kotliny Oświęcimskiej oraz doliny Soły, jak i cenne zabytki architektoniczne
Wyruszamy z pl. Tadeusza Kościuszki, jadąc ul. Sienkiewicza. Na skrzyżowaniu z ul. Dąbrowskiego jedziemy prosto w ul. Górnickiego (250 m). Równolegle do niej biegnie ul. Wysoka na miejscu dawnego obwodu obronnego miasta Oświęcimia, rozebranego w XIX w. na polecenie władz austriackich.
Dalej skręcamy w prawo w ulicę Krasickiego (dawny trakt handlowy prowadzący do mostu na Wiśle) i zmierzamy prosto obok Państwowego Domu Dziecka i Szkoły Podstawowej nr 3, do wiaduktu (750 m). Przejeżdżamy pod wiaduktem, 200 m prosto, następnie w prawo 200 m do ul. Spokojnej.
Ulicą Spokojną podążamy 400 m za drogą, a potem skręcamy w prawo w ul. Szpitalną. Po lewej stronie widać jeziora utworzone po eksploatacji żwiru [1,90 km – ilość przejechanych km].
W dalszą drogę ruszamy ul. Szpitalną, a potem – przy wiadukcie – wjeżdżamy w ul. Pod Krukami i jedziemy prosto ok. 650 m. Następnie skręcamy w prawo przez przejazd kolejowy (uwaga! niestrzeżony), w ul. Wodociągową, którą podążamy 200 m do ul. Koszykowej (na wprost tyły cmentarza komunalnego). Opuszczamy dolinę Soły i Wisły.
Wjeżdżamy w ul. Koszykową, skręcając w lewo, i kontynuujemy jazdę 650 m za drogą, a przy restauracji „Cichy Kącik” znów skręcamy w lewo. Jedziemy 200 m prosto, a następnie kierujemy się w prawo w ul. Wiejską zamykającą byłą wieś Dwory od północy i biegnącą wzdłuż skarpy.
Droga poprowadzi nas do ul. Zwycięstwa (600 m). U podnóża wzniesienia w latach 1941 – 1943 Niemcy wykonali w skarpie sieć schronów przeciwlotniczych dla obsługi powstającego zakładu „Buna Werke” i ludności cywilnej (schrony nieczynne z powodu zamulenia – rozmywanie wzgórza lessowego).
Przy ul. Wiejskiej 82 znajduje się dom podpiwniczony, konstrukcji zrębowej z 1848 r., niestety zniszczony – jest to przykład pierwotnej zabudowy. Z kolei przy wylocie do ul. Zwycięstwa, po prawej stronie stoi ośmiokątny drewniany spichlerz charakterystyczny dla zabudowy gospodarczej ziemi oświęcimskiej.
Docierając do ul. Zwycięstwa (600 m), obieramy kierunek w lewo, i jedziemy prosto 600 m do parku podworskiego [5,30 km]. Znajdujemy się w Dworach, dawnej wsi, a obecnie dzielnicy miasta (od 1954 r.). Wieś wspomniana w 1405 r., po 1457 r. stanowiła królewszczyznę, a po I rozbiorze Polski własność prywatną. Na pocz. XIX w. posiadłość nabyli Hallerowie. Wtedy też nastąpiło zorganizowane osadnictwo.
Układ ulic do dziś biegnie południkowo, określając działki pod zabudowę. W okresie międzywojennym utworzono Fundację Hallerowską – obszary rolne, znajdujące się obecnie na terenie Firmy Synthos S.A, podzielono między włościan.
W 1954 r. Dwory zostały włączone do Oświęcimia. Także tutaj, we wschodniej części zespołu dworsko-parkowego, po lewej stronie ul. Zwycięstwa, znajduje się jeden z zabytkowych obiektów sakralnych Oświęcimia: Mauzoleum Rodziny Hallerów z początku XIX w. Jest to wolno stojąca klasycystyczna kaplica w kształcie rotundy, przykryta półkolistą kopułą. Ściany zewnętrzne kaplicy ozdobione są pilastrami, a wejście do niej zamyka również klasycystyczna żelazna krata.
Jej powstanie związane jest z datą śmierci Barbary z Hallerów Rottmanowej (1805), której blacha trumienna znajduje się wewnątrz kaplicy. W ołtarzu przez długie lata stał posąg św. Barbary, patronki zmarłej, obecnie zastąpiony figurą NMP (posąg św. Barbary ulokowany jest teraz koło ołtarza).
Wyposażenie kaplicy stanowi też marmurowa tablica poświęcona Cezaremu Hallerowi de Hallenburg, bohaterowi obrony Śląska Cieszyńskiego przed napaścią Czechów, poległemu 26 stycznia 1919 r. w bitwie pod Kończycami Małymi k. Zebrzydowic (pośmiertnie został on awansowany do stopnia majora), a także cztery drewniane klasycystyczne lichtarze. Przy wejściu pod posadzką znajduje się krypta grobowa z prochami rodziny Hallerów. Jako ostatni został tam pochowany Cezary Antoni Haller (1972), syn majora Cezarego Hallera.
Obecnie kaplica należy do parafii Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny. W niedziele i święta są tutaj odprawiane msze św.
Jadąc dalej, skręcamy najpierw w prawo, przed krzyżem, w ul. Lipową (100 m), następnie na rozwidleniu w lewo 50 m i w prawo 250 m do ul. Technicznej. Kontynuujemy jazdę za drogą, wzdłuż ogrodzenia – 500 m, potem kierujemy się na prawo (250 m) i dojeżdżamy znów do ul. Zwycięstwa. Tu podążamy w kierunku centrum miasta (skręt w lewo) ul. Zwycięstwa wzdłuż muru odgradzającego zabudowania Firmy Chemicznej „Dwory” S.A. (1 km, zob. Trasa 3).
Na skrzyżowaniu jedziemy prosto 350 m do ul. Żeromskiego (na tym odcinku w prawo odchodzi droga do cmentarza komunalnego). Następnie po 200 m dotrzemy do jednej z głównych ulic Oświęcimia: Dąbrowskiego. Przekraczamy ul. Dąbrowskiego i aleją parkową dojeżdżamy do ul. Tysiąclecia (300 m). Park został utworzony w latach 70. XX w. na terenach pól uprawnych i osiedla barakowego, w celu oddzielenia pasem zieleni Osiedla Chemików od Zakładów Chemicznych „Oświęcim”.
W założeniach miał służyć rekreacji. W tym celu wytyczono sieć alejek spacerowych oraz wykonano boiska sportowe i usypano tor saneczkowy.
Po pasach przedostajemy się na drugą stronę ulicy, skręcamy w lewo i ścieżką rowerową jedziemy 200 m. Następnie zbaczamy w prawo koło parkingu, przejeżdżamy za znakami 300 m, mijając sztuczne lodowisko (zob. Trasa 3), i znów skręcamy – tym razem w lewo – docierając po 200 m do ul. Chemików.
Znak kierunkowy – w lewo – prowadzi nas do Pomnika Walki i Męczeństwa. Pomnik Walki i Męczeństwa w Monowicach (zob. Trasa 3), odsłonięty w styczniu 1966 r., upamiętnia śmierć ok. 30 tys. więźniów KL Auschwitz III – Monowitz zamordowanych przez hitlerowców.
Kierujemy się w prawo i ul. Chemików kontynuujemy jazdę do ronda. Tu udajemy się w lewo i ścieżką rowerową docieramy do ul. Pod Borem (500 m). Skręcamy w prawo i ww. ulicą jedziemy prosto 300 m, znów obieramy kierunek w prawo i po 50 m w lewo, aby drogą między domami (250 m) dostać się do ul. Granicznej.
Kotlina Oświęcimska
Kotlina Oświęcimska leży w obrębie głębokiego zapadliska przedkarpackiego, powstałego w trzeciorzędzie – 50 mln lat temu – w wyniku alpejskich ruchów górotwórczych. Zalane następnie przez morze mioceńskie stanowiło miejsce kumulacji osadów. Czoło lodowca środkowopolskiego zatrzymało płynące dotąd na północ rzeki Wisłę, Sołę i Skawę i skierowało je na wschód, a z wód roztopowych niosących piasek i żwir powstały stożki napływowe. Po zakończonym okresie zlodowacenia klimat ocieplił się, rzeki niosły mniej wody, zaczęły meandrować w dolinach utworzonych przez nie same. Soła do dzisiejszego dnia zaliczana jest do rzek górskich. Jest niejednokrotnie nieprzewidywalna, często zmienia bieg, szeroko rozlewając się poza swoje koryto. Ujarzmienie jej nastąpiło w latach 1936 – 66 poprzez budowę Kaskad Górnej Soły (zbiorniki w Czańcu, Porąbce i Tresnej – traktowane jako wielki rezerwuar wody pitnej dla Górnego Śląska). Nagromadzony żwir, zalegający tuż pod powierzchnią ziemi, został wykorzystany do budowy Zakładów Chemicznych „Oświęcim” oraz części Osiedla Chemików. Wyrobisko w latach 70. XX w. zostało zalane i wykorzystane do celów rekreacyjnych.
Teraz za drogą podążamy do ul. Chemików (450 m), skręcamy w lewo, w kierunku stawu (150 m), a potem na skrzyżowaniu w prawo w ul. Jezioro. Następnie kontynuujemy jazdę prosto (800 m) do kapliczki i dalej drogą w lewo (100 m) do rozjazdu. Tu wjeżdżamy w ul. Pod Górką (na prawo) i po przebyciu 350 m docieramy do skrzyżowania z ul. Słowackiego.
Nadal jedziemy prosto ul. Zaborską do skrzyżowania z ul. Batorego (300 m), aby teraz skręcić w lewo, na ścieżkę rowerową, która doprowadzi nas do ul. Zatorskiej (600 m). Za skrzyżowaniem kierujemy się prosto, w ul. Sadową, i znakowaną trasą docieramy do ul. 11 listopada (700 m). Skręcamy w lewo i po 300 m jesteśmy przy ul. Zagrodowej. Tu jeszcze raz obieramy kierunek w lewo i, podążając za znakami, dojeżdżamy do rozjazdu (1000 m). Wjeżdżamy w ul. Pod Olszyną (w prawo) i udajemy się nią – nadal znakowaną trasą – do ul. Jagiełły (950 m). Jedziemy w kierunku centrum miasta (w prawo), by po 250 m skręcić w lewo, w ul. Kamieniec. Dalej 600 m prosto do zakrętu [16,85 km].
Znajdujemy się w dolinie Soły, która w tym miejscu zachowała do dziś swój pierwotny charakter. Lasy łęgowe, porastające jej brzegi, są naturalnym środowiskiem dla wielu gatunków fauny i flory. Tereny te zostały objęte ochroną jako zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Dolina rzeki Soły” (zob. Trasa 4). Mniej więcej w miejscu, w którym obecnie się znajdujemy, Soła zakręcała i płynęła w kierunku północno-zachodnim obok terenu, gdzie w 1940 r. założono KL Auschwitz, do obecnego dworca PKP i dalej wzdłuż linii kolejowej do Krakowa.
Na przeciwnym brzegu Soły znajdują się ceglane budynki byłego macierzystego obozu KL Auschwitz, obecne Państwowe Muzeum Aushwitz-Birkenau (zob. Trasa 2).
Władze obozowe, celem usprawnienia komunikacji z budową „Buna Werke”, postawiły drewniany most. W początkowej fazie budowy fabryki część więźniów codziennie przechodziła tędy do pracy.
Dzika Soła
Soła, uznawana za najdzikszą po Dunajcu rzekę w Polsce, rozpoczyna ona swój bieg w Beskidzie Żywieckim, a kończy go jako prawy dopływ górnej Wisły (ma 89 km długości). Jest to rzeka górska, często zmieniająca swój bieg – nieprzewidywalność Soły była powodem wielu powodzi. W 1805 r. wezbrane wody rzeki wpłynęły w koryto Młynówki, rzeczki płynącej u podnóża terasy z zamkiem, a w 1813 r. jeszcze większa fala uderzyła w cypel, porywając ze sobą dwie trzecie wzgórza zamkowego wraz z zabudowaniami i murami obronnymi. Soła do dzisiejszego dnia jest zaliczana do rzek górskich. Jest niejednokrotnie nieprzewidywalna, często zmieniając swój bieg, szeroko rozlewając się poza własne koryto. Próba jej ujarzmienia nastąpiła w latach 1936-1966 poprzez budowę Kaskad Górnej Soły (zbiorniki w Czańcu, Porąbce, Tresnej – traktowane również jako wielkie rezerwuary wody pitnej dla Górnego Śląska).
Teraz skręcamy w prawo i, jadąc ścieżką rowerową, docieramy do mostu Jagiellońskiego (1,3 km). Dalej podążamy prosto 900 m ścieżką rowerową wzdłuż brzegu Soły i ul. Bulwary do kładki za Mostem Piastowskim [19,05 km]. Przed nami, po prawej stronie, wzgórze zamkowe.
Współcześnie na wzgórzu zobaczyć można zamek i wyróżniający się w jego sylwecie stołp – zwany też Wieżą Piastowską – i będący najcenniejszym zabytkiem miasta, a także podziemne tunele, zlokalizowane ok. 11 m poniżej poziomu dziedzińca (zob. Trasa 1).
Skręcamy w prawo (50 m) do ul. Zamkowej, później w lewo (50 m) do ul. Górnickiego. Następnie jeszcze raz kierujemy się w prawo i jedziemy pod górkę (400 m) do ul. Dąbrowskiego. Na skrzyżowaniu podążamy najpierw prosto i dalej ul. Sienkiewicza (50 m). Po raz ostatni skręcamy w lewo i kończymy trasę na pl. Tadeusza Kościuszki.
