Zabytki

Zamek w Oświęcimiu

Najstarsze, udokumentowane korzenie historii wzgórza zamkowego sięgają XI wieku. Wówczas to, istniała osada rolnicza złożona z kilku chat. Na przełomie XI i XII wieku znaczna część osady uległa spaleniu. Po tym pożarze został ulokowany na wzgórzu gród. Pierwsze źródłowe zapiski o nim sięgają roku 1179, kiedy to nastąpiło wyłączenie kasztelani oświęcimskiej spod jurysdykcji krakowskiej i przekazanie jej we władanie książąt opolsko-raciborskich. Książę krakowski Kazimierz Sprawiedliwy nadał kasztelanię oświęcimską swojemu bratankowi, Mieszkowi Plątonogiemu księciu opolskiemu, z przeznaczeniem dla jego syna Kazimierza. Źródła podają, że książę Kazimierz I przebudował i umocnił zamek w Oświęcimiu. Z okresu panowania tego władcy zachowały się ślady najstarszego muru ziemno – drewnianego otaczającego wzgórze zamkowe. Drewniany zamek na wzgórzu zamkowym był siedzibą kasztelana, a na podstawie źródeł wiadomo, że w 1217 roku urząd ten pełnił kasztelan Phalislaus.W 1241 roku gród oświęcimski został zniszczony przez Tatarów. Książę opolsko – raciborski, Mieszko II Otyły, odbudował zamek oraz częściowo otoczył wzgórze zamkowe murem obronnym.

Więcej o oświęcimskim zamku…

 

 

Wieża zamkowa

Wieża oświęcimska jest najstarszą budowlą na wzgórzu zamkowym. Niewątpliwie zniszczenia grodu i osady w 1241r przez Tatarów, stanowią cezurę, po której nastąpiły zasadnicze przeobrażenia gospodarcze i polityczne Oświęcimia.

Wzniesienie wieży było przełomem w procesie przekształcania starego drewniano – ziemnego grodu w zamek – zespół warowny z wieżą i murowanym obwodem obronnym, odpowiadający współczesnej technice wojennej.
Wieża oświęcimska wzniesiona została z cegły w przeciwieństwie do większości zachowanych wież z XIII i pierwszej połowy XIV wieku zbudowanych z kamienia. Najprawdopodobniej w pierwotnym zamyśle miała być kamienna, jednakże po wykonaniu strefy cokołowej z kamiennych ciosów zamiar zmieniono, powyżej występuje wyłącznie cegła. Wieża wzniesiona jest na planie kwadratu o grubości ścian około 4 metrów.

Więcej o wieży zamkowej…

 

Tunele podziemne

Na początku XX wieku pod wzgórzem zamkowym został przekopany tunel, który łączył stronę wschodnią z zachodnią częścią wzgórza zamkowego. Jest to tzw. tunel „długi” lub „austriacki”. Został zbudowany z cegły, ma gruszkowaty przekrój. W tunelu tym znajduje się studnia, która pierwotnie dostępna była z dziedzińca zamkowego. W latach 1940 – 1944 Niemcy rozbudowali tunel austriacki pod wzgórzem zamkowym . Wydrążyli tunel o kierunku północ – południe, który został obudowany betonowymi krążynami i jest nazywany „tunelem poprzecznym”. Obydwa tunele w czasie okupacji niemieckiej służyły jako schrony przeciwlotnicze, a wejście do nich prowadziło z dziedzińca zamkowego. W latach 80-tych XX w. przeprowadzono prace zabezpieczające konstrukcje tuneli, zrekonstruowano niektóre fragmenty.
Obecnie tunele ze względów bezpieczeństwa nie są udostępniane dla zwiedzających.

 

 

Układ urbanistyczny Oświęcimia z XIV/XV w.

Układ urbanistyczny Oświęcimia z przełomu XIV i XV wieku od dwudziestu lat jest wpisany do rejestru zabytków. Należy do niego „zespół zabudowy starego miasta z przełomu XIX i XX wieku z głównymi dominantami: zamek, kościół i klasztor”.Rozwój urbanistyczny Oświęcimia przebiegał w wielu fazach. W pierwszej z nich – fazie przedlokacyjnej, rozpoczynającej się umownie w XII wieku, kasztelania oświęcimska obejmowała obszar po obu stronach Wisły, z ziemią żywiecką włącznie, na wschodzie sięgając rzeki Skawy. Na wzgórzu zamkowym funkcjonował wtedy, otoczony obronnym wałem ziemnym, gród z przylegającym do niego od strony północnej podgrodziem. Wyznaczony był też plac targowy. Plac ten dał początek osadzie targowej, która obejmowała wschodnią część późniejszego miasta.
Osada ta miała kształt wydłużonej owalnicy z wrzecionowatym placem wewnętrznym – jest to rejon dzisiejszego Małego Rynku i ul. Piastowskiej. Po obu stronach placu znajdowały się działki w wachlarzowatym układzie, którego ślady przetrwały do dziś w rozplanowaniu zabudowy przy ul. Piastowskiej i po wschodniej stronie Małego Rynku. W tym czasie kościół funkcjonował na terenie osady lub obok niej. Być może usytuowany był w rejonie dzisiejszego kościoła Wniebowzięcia NMP, ale nie jest wykluczone, że pierwszym kościołem osady był, nieistniejący już, kościół św. Mikołaja w rejonie dzisiejszej ul. Mikołajskiej. Osada prawdopodobnie nie była otoczona obwodem obronnym. Koniec tej fazy rozwoju miasta wyznacza najazd Tatarów w 1241 roku, który był kataklizmem dla grodu i osady. Po odbudowie całkowicie zmienił się układ przestrzenny Oświęcimia. W drugiej połowie XIII wieku nastąpiła lokacja miasta. Niestety nie jest znana dokładna data, a sam akt lokacji nie został zachowany. Za końcowy etap średniowiecznej urbanizacji m żna przyjąć otoczenie miasta obwodem obronnym w pierwszej połowie XIV wieku. W XIV wieku został wytyczony główny plac targowy. Pierzeje kwadratowego rynku wyznaczały bloki zabudowy o głębokości jednego sznura flamandzkiego. Przy narożniku południowo-wschodnim funkcjonował plac dawnej owalnicy jako rynek pomocniczy. Ustalenie lokalizacji budynków użyteczności miejskiej nie jest dziś możliwe. Jatki znajdowały się zapewne w obrębie rynku, a składy soli i ołowiu w północnej części miasta. Teren lokowanego miasta sięgał w części południowej do wybudowanego na początku XIV wieku klasztoru dominikanów, którzy jako zakon żebraczy umieszczani byli zazwyczaj obok miasta a nie na jego terenie. Otoczenie miasta obwodem obronnym nastąpiło prawdopodobnie w czasie, kiedy Oświęcim był już stolicą samodzielnego księstwa. Kościół św. Mikołaja znalazł się poza tym obwodem, być może przyjmując wtedy funkcję kościoła szpitalnego. Obwarowania o konstrukcji drewniano- ziemnej miały tylko dwie bramy na osi północ-południe, w rejonie dzisiejszych skrzyżowań ulic Górnickiego z ul. Klucznikowską oraz ul. Jagiełły z ul. Zaborską. Zabudowa miasta była w tym czasie prawdopodobnie drewniana.Istotny wpływ na dalszy rozwój miasta miał ciągły napływ ludności. W 1457 roku, po sprzedaży księstwa królowi polskiemu, na terenie Oświęcimia masowo zaczęli się osiedlać Żydzi. W miastach królewskich nie obowiązywało prawo „de non tolerandis Judeis”, a od tego czasu Oświęcim był miastem królewskim. W 1563 roku wprowadzono zakaz nabywania przez nich domów przy rynku, co spowodowało wyodrębnienie się dzielnic żydowskich w rejonie obecnej ul. Berka Joselewicza i na przedmieściach, poza murami miejskimi. W XVI wieku rozszerzono sieć dróg, przeprowadzono naprawę i modernizację murów miejskich, odbudowano zniszczony w pożarze w 1503 roku zamek z murami obronnymi, kościół parafialny i kościół dominikański. Pradwopodobnie w tym czasie powstała trzecia brama miejska w okolicy dzisiejszego skrzyżowania ul. Dąbrowskiego i ul. Sienkiewicza. Na rynku wzniesiono ratusz istniejący do XIX wieku.W XVII wieku nastąpiła stopniowa degradacja Oświęcimia. Zniszczenia dokonane przez Szwedów w 1656 roku spowodowały, trwający blisko dwieście lat, upadek miasta. Pod koniec XVII wieku, zapewne w ramach odbudowy, przeniesiono wjazd na wzgórze zamkowe z północnej strony na obecną, południową, jednak zamek, mający własny obwód obronny, nadal nie był związany z fortyfikacjami miasta. W 1772 roku, na mocy traktatu rozbiorowego, Austria zajęła m.in. ziemię oświęcimską. Zostały wtedy wprowadzone zmiany granic miasta, które przetrwały aż do 1939 roku. Uregulowano wszystkie drogi wylotowe z miasta, zlikwidowano cmentarz przy kościele parafialnym, lokalizując nowy poza murami miejskimi. Zniesiono klasztor dominikanów. W XIX wieku zabudowa murowana stanowiła zaledwie połowę wszystkich budynków w Oświęcimiu. Panowała stagnacja gospodarcza, popadały w ruinę najcenniejsze obiekty historyczne w mieście – zamek i opuszczony klasztor podominikański. W 1863 roku pożar strawił prawie 2/3 miasta – w tym ratusz, dwie synagogi i wieżę kościelną. Odbudowane po niszczącym żywiole centrum miasta było już w większości murowane. Dopiero w drugiej połowie XIX wieku, dzięki rozwojowi kolei żelaznej i utworzeniu w Oświęcimiu węzła kolejowego łączącego Kraków, Wiedeń i Katowice, zaczął się na tym terenie rozwijać przemysł i handel. To z kolei przyczyniło się do wzrostu liczby ludności i rozbudowy przedmieść na przełomie XIX i XX wieku. Coraz większego znaczenia nabierała droga od stacji kolejowej do centrum miasta. W 1912 roku rozpoczęto budowę dróg dojazdowych do planowanego nowego mostu na Sole, który miał być usytuowany po stronie południowej zamku. Most ten oddano do użytku w 1924 roku – jest to obecny Most Piastowski.Na przełomie XIX i XX wieku największy wpływ na rozwój przestrzenny miasta miało przybycie do Oświęcimia Księży Salezjanów i Zgromadzenia Sióstr Serafitek. Nowowybudowany klasztor i szkoła salezjańska, a także odbudowany gotycki

kościół podominikański stały się, obok zamku i wieży kościoła Wniebowzięcia NMP, dominantą w panoramie miasta. Z kolei kościół i klasztor Sióstr Serafitek zamknął wschodnią pierzeję Nowego Rynku, czyli obecnego Placu Kościuszki.Po 1917 roku wybudowano na Zasolu osadę barakową nazywaną Nowym Miastem lub Oświęcim III. W centrum miasta zabudowa rozwijała się w kierunku wschodnim – wzdłuż ul. Dąbrowskiego.Okres II wojny światowej to głównie rozbudowa terenów Zakładów Chemicznych IG Farben oraz tak zwanej „strefy wpływów obozu koncentracyjnego”, ale także przebudowa historycznego centrum miasta, przeprowadzona przez Niemców tylko częściowo. Po 1945 roku r zwój osiedli bloków wokół historycznego miasta w największym stopniu przyczynił się do zmiany struktury przestrzennej a funkcję centrum handlowego i kulturalnego przejęło Osiedle Chemików. W ostatnich latach podejmowane są próby przywrócenia Staremu Miastu, choć częściowo, jego dawnego znaczenia i wyglądu.

 

 

Synagoga Chewra Lomdej Misznajot i Muzeum Żydowskie

Przed drugą wojną światową w mieście istniało około 20 synagog i żydowskich domów modlitwy. Jedyna zachowana do dziś w Oświęcimiu synagoga Chewra Lomdej Misznajot mieści się przy placu ks. Skarbka 5 i razem z Muzeum Żydowskim tworzy Centrum Żydowskie.
Stowarzyszenie Lomdej Misznajot, do którego należała synagoga, rozpoczęło starania o jej budowę w roku 1913. Jedynym zachowanym elementem wnętrza jest tablica upamiętniająca w języku hebrajskim trzech gabajów (zarządców) synagogi.
Podczas drugiej wojny światowej niemieccy naziści przekształcili ten dom modlitwy w magazyn amunicji, dewastując całkowicie wnętrze budynku. Wiosną 1941 roku, na placu przed tą właśnie synagogą, zgromadzono Żydów z Oświęcimia przed ich wysiedleniem do gett w Będzinie, Sosnowcu i Chrzanowie. W 1945 roku nieliczni ocaleni z Holokaustu Żydzi oświęcimscy wrócili do miasta i podjęli próbę odbudowania gminy żydowskiej. Odrestaurowano wtedy cmentarz, a w synagodze Lomdei Misznajot urządzono synagogę publiczną. Powojenna gmina żydowska w Oświęcimiu nie przetrwała, a do końca lat 60-tych wszyscy Żydzi opuścili miasto. Synagoga teoretycznie do końca 1977 roku była własnością stowarzyszenia Lomdei Misznajot, następnie decyzją Sądu Rejonowego w Oświęcimiu przeszła na własność Skarbu Państwa. Do 1997 roku, kiedy budynek ten został wpisany do rejestru zabytków, działała tu hurtownia dywanów. W tym samym roku, na mocy ustawy o restytucji majątku żydowskiego, synagoga Lomdei Misznajot jako pierwsza została zwrócona gminie żydowskiej w Bielsku-Białej. Przeprowadzono wtedy badania archeologiczne i konieczne prace konserwatorskie. Synagoga została poświęcona i uroczyście otwarta 12 września 2000 roku. Dzisiaj synagoga Chewra Lomdei Misznajot jest częścią Centrum Żydowskiego w Oświęcimiu, jako unikalny zabytek i pomnik społeczności żydowskiej, która przed 400 lat aż do Holokaustu współtworzyła miasto. O długiej i fascynującej historii żydowskiej Oświęcimia opowiada  także sąsiadujące z synagogą Muzeum Żydowskie, otwarte na mieszkańców miasta oraz gości z Polski i zagranicy. 

Więcej informacji: www.ajcf.pl  www.wystawa-nowe-zycie.pl  www.oszpicin.pl

 

 

Cmentarz żydowski – kirkut 

Zachowany do dzisiaj cmentarz żydowski został założony na początku XIX – lub nawet w XVIII wieku, o czym może świadczyć najstarszy zachowany na tym cmentarzu nagrobek Abrahama Aby z 1757 roku. Do dziś nie wiadomo, gdzie znajdował sie pierwszy żydowski cmentarz w Oświęcimiu. Żydzi osiedlali się tu masowo od połowy XVI wieku – musiało więc istnieć miejsce ich pochówków.   
W czasie II wojny światowej cmentarz został zdewastowany przez Niemców, a część jego powierzchni przeznaczono wtedy pod rozbudowę obecnej ul. Dąbrowskiego.
W latach powojennych został odnowiony, uzupełniono też wtedy otaczający go mur. Ponownie uporządkowano cmentarz w latach 80-tych. Ostatnią osobą pochowaną na cmentarzu jest Szymon Kluger, zmarły 26 maja 2000 r. ostatni żydowski mieszkaniec Oświęcimia.
Dzisiaj na cmentarzu znajduje się tylko część zachowanych z Holokaustu płyt nagrobnych – tzw. macew. Część najbardziej zniszczonych nagrobków zgromadzona jest i umieszczona na dwóch wspólnych cokołach, tworząc symboliczne pomniki.
Cmentarz znajduje się pod opieką Centrum Żydowskiego w Oświęcimiu, które umożliwia zwiedzanie.

Więcej informacji: www.ajcf.pl

 

Kościół parafialny (macierzysty) pw. Wniebowzięcia NMP

Przypuszczalnie w tym samym miejscu, gdzie dziś stoi kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, już w XII wieku istniał drewniany kościół parafialny dla mieszkańców oświęcimskiego podgrodzia. Ten pierwszy kościół parafialny spłonął, tak zresztą jak gród i podgrodzie, w czasie najazdu tatarskiego w 1241roku. W drugiej połowie XIII wieku wzniesiono na jego miejscu nowy, murowany kościół parafialny, którego istnienie potwierdza w swoich Kronikach Jan Długosz. Średniowieczny kościół spłonął w 1503 roku – razem z zamkiem i większą częścią zabudowy miasta. Kościół odbudowano w stylu wczesnego renesansu, prace prowadzono też w latach 1527-29. Z tego okresu pochodzi portal z prezbiterium do Zakrystii z datą „1529” w nadprożu. Ze średniowiecznego kościoła pochodzą dwa relikty – ostrołukowe wejścia do kościoła, obecnie zamurowane. Jedno znajduje się w południowej ścianie nawy, od strony ulicy Dąbrowskiego z umieszczonym w nim obecnie wizerunkiem św. Krzysztofa. Drugie, z kutymi żelaznymi drzwiami znajduje się w ścianie zachodniej, obok wieży kościoła. Prezbiterium XVI-wiecznego kościoła było przesklepione kolebkowo z lunetami, natomiast mury nawy i wieży kościelnej sięgały tylko do wysokości okien, powyżej nich ściany i strop nawy oraz wieża kościoła były drewniane.
W 1656 roku Szwedzi spalili miasto,  w tym także kościół parafialny. Odbudowa trwała blisko 25 lat, a w jej wyniku ściany kościoła już na całej wysokości wymurowano i przykryto sklepieniem kolebkowym. W drugiej połowie XIX wieku w Oświęcimiu miały miejsce dwa wielkie pożary, w których ucierpiał również kościół parafialny. Wówczas kościół odbudowano stosując murarkę również w górnych kondygnacjach wieży. Od tej pory sylwetka kościoła, w niezmienionej formie, zachowana jest do dziś.

Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny jest budowlą orientowaną (prezbiterium skierowane na wschód), trójnawową, z prostokątnie zamkniętym prezbiterium oraz z wieżą na osi fasady zachodniej i kaplicą przy ścianie północnej nawy. We wnętrzu kościoła sklepienia i filary zdobione są dekoracjami stiukowymi. Ołtarz główny, późnobarokowy, z naturalnej wielkości figurami śś. Piotra i Pawła , pochodzi z XVIII wieku, a przebudowany został w drugiej połowie XIX wieku. Oprócz tego w kościele można zobaczyć dwa piękne krucyfiksy: XVII-wieczny w kruchcie pod wieżą i XVIII-wieczny na zewnętrznej ścianie wschodniej prezbiterium.
W przejściu z nawy do prezbiterium znajduje się marmurowa chrzcielnica z metalową pokrywą z 1613 roku. Pierwotnie w pobliżu chrzcielnicy znajdowałysię marmurowe epitafia wmurowane w ściany – po remoncie kościoła w 2001 roku zostały przeniesione na filar południowy i zachodnią ścianę  nawy. Najstarsze z nich to epitafium z czarnego marmuru, poświęcone księdzu Hieronimowi Russockiemu – z 1681 roku. Pozostałe epitafia pochodzą z XIX wieku. Ponadto w kościele przechowywane są trzy podominikańskie obrazy z XVIII wieku: Matki Bożej Różańcowej, św. Jacka i św. Dominika, feretron i ornaty – również z XVIII wieku oraz zabytkowe kielichy mszalne.

Po remoncie przeprowadzonym w latach 2000-2001, zniknęły powojenne polichromie przedstawiające sceny ze Starego i Nowego Testamentu. Dziś jasne, pozbawione dekoracji malarskiej ściany kościoła zdobią tylko dyskretne złocenia na sztukateriach.
Do końca XVIII wieku kościół Wniebowzięcia NMP otaczał cmentarz parafialny, ogrodzony murem z kilkoma bramami wejściowymi. Gdy cmentarz zlikwidowano, część pochówków przeniesiono wraz z nagrobkami na założony wtedy nowy cmentarz na obrzeżach miasta. Mur okalający cmentarz wyburzyli Niemcy w 1941 roku, przesuwając ulicę Dąbrowskiego do samego muru kościoła.
 

Cmentarz rzymsko-katolicki parafii p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Oświęcimiu

Cmentarz rzymskokatolicki parafii Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Oświęcimiu usytuowany jest po wschodniej stronie centrum miasta. Założony został w pierwszej połowie XIX wieku, a rozszerzany był w drugiej połowie XIX wieku, w okresie międzywojennym i w latach powojennych. Do czasu założenia tego cmentarza, dziś już zabytkowego, funkcjonowały w mieście trzy cmentarze rzymskokatolickie. Pierwszy z nich był przy kościele Wniebowzięcia NMP, czynny do 1784 roku. Przy dwóch pozostałych kościołach Oświęcimia także były usytuowane cmentarze – przy kościele dominikańskim czynny do końca XVIII wieku, a przy kościele św. Mikołaja, rozebranym w 1749 roku, cmentarz był otwarty do połowy XIX wieku. Cmentarz parafialny ma plan nieregularnego czworoboku. W części środkowej i północnej zachowane są ślady dawnego rozplanowania – z kaplicą cmentarną, kostnicą, aleją główną i szpalerem starych drzew wzdłuż dawnej granicy wschodniej. Kaplica cmentarna pochodzi z okresu międzywojennego. Jest to budynek murowany z cegły, tynkowany, wzniesiony na planie prostokąta, nakryty dachem trójspadowym krytym blachą. W środkowej części cmentarza usytuowany jest zespół najstarszych, zabytkowych nagrobków. Jest ich ponad dwieście. W wielu przypadkach są to piękne przykłady sztuki sepulkralnej – zarówno te kute w kamieniu, jak i dzieła sztuki kowalskiej. Do najstarszych nagrobków należy m. in. obelisk z piaskowca – pozostałość z grobowca Russockich i Dąbskich, oraz obeliski żołnierzy austriackich poległych w bitwie z wojskiem pruskim 27 czerwca 1866 roku. Cztery grobowce rodzinne zaliczane są do zabytków architektury cmentarnej, są to m. in. neoromański
grobowiec rodziny Stankiewiczów i neoklasycystyczny grobowiec rodziny Wojciechowskich z piękną rzeźbą płaczącego anioła. Od 1986 roku cmentarz parafialny w Oświęcimiu wpisany jest do rejestru zabytków. Dziś jedynie istniejące już wcześniej grobowce są otwarte dla pochówków. Funkcję głównej nekropolii miasta przejął cmentarz komunalny, usytuowany poza centrum miasta – tak jak ponad 150 lat temu cmentarz parafialny.

 

 

Zespół klasztorny Sióstr Serafitek w Oświęcimiu

Pierwszy budynek klasztoru Sióstr Serafitek w Oświęcimiu został wybudowany w 1895 roku. Dopiero dwa lata później poświęcono kamień węgielny pod budowę kościoła Matki Bożej Bolesnej – dzięki pomocy architekta Pawła Mullera z Bielska, który „z powodu ubóstwa sióstr” rozpoczął Kościół MB Bolesnej z końca XIX wieku – widok od zachodubudowę na własny koszt. Kościół ukończono i poświęcono w 1899 roku. Jest to niewielki budynek wzniesiony w stylu neogotyckim, z nietynkowanej cegły, opięty przyporami, z węższym i niższym prezbiterium zamkniętym absydą, jednonawowy. Dwuspadowy dach nawy zwieńczony jest smukłą sygnaturką. Wnętrze kościoła, ze sklepieniem krzyżowo-żebrowym, jest tynkowane i pomalowane na biało. Neogotycki ołtarz główny pochodzi z końca XIX wieku, podobnie jak ambona i ławki. Ołtarze boczne z obrazami św. Franciszka z Asyżu i św. Antoniego z Padwy, rzeźba Piety, konfesjonał i żyrandol pochodzą z pierwszych lat XX wieku.W czasie II wojny światowej kościół został częściowo zniszczony. Po wojnie odbudowano go, a w 1947 roku ustawiono przed nim figurę Matki Bożej Niepokalanej. W 1950 roku wmontowano w okna prezbiterium nowe witraże z przedstawieniami siedmiu boleści Najświętszej Marii Panny.Najstarszy budynek klasztorny w stylu neoklasycystycznym połączony jest obecnie z kościołem parterową przewiązką. Drugi budynek, dostosowany do niego stylistycznie, wzniesiono w latach 50-tych XX wieku. W obrębie klasztoru znajduje się jeszcze secesyjno-modernistyczny budynek „Caritasu” wzniesiony w latach 1905-1910 oraz dwa budynki przedszkola z lat 30-tych XX wieku. Od wschodu i zachodu budynki Zgromadzenia Sióstr Serafitek otacza sad i ogród klasztorny.Fragment nagrobka Matki Założycielki – Marii Małgorz ty Szewczyk, we wnętrzu kościoła MB Bolesnej.

 

 

Zespół kościoła i kaplicy Salezjanów w Oświęcimiu

Historia kościoła salezjańskiego sięga pierwszej połowy XIV wieku, kiedy to książę oświęcimski Władysław, syn Mieszka I księcia cieszyńskiego, wraz ze swoją żoną Eufrozyną, wybudował – lub ukończył budowę rozpoczętą z inicjatywy ojca – zespół klasztorny dominikanów w Oświęcimiu. Według Jana Długosza był czwartym z kolei klasztorem tego zakonu w Polsce, wyróżniającym się spośród innych wielkością i pięknym położeniem na wzgórzu nad Sołą, „w godny uwagi sposób z palonych cegieł wybudowanym”.Zespół klasztorny składał się z orientowanego gotyckiego kościoła pod wezwaniem Św. Krzyża, do którego przylegał czworokątny dziedziniec, zamknięty z czterech stron przez budynki klasztorne. Z dawnego klasztoru dominikańskiego do dziś zachowany jest tylko gotycki kapitularz – obecnie kaplica św. Jacka – i fragmenty murów kościoła Św. Krzyża, przebudowanego przez księży Salezjanów na przełomie XIX i XX wieku.Gotycki kościół pod wezwaniem Św. Krzyża był budowlą jednonawową z prostokątnie zamkniętym prezbiterium. Miał około 55 m długości, wysokość murów nawy wynosiła 21 m. Nawa przykryta była drewnianym stropem a prezbiterium, węższe i niższe, sklepieniem krzyżowo-żebrowym. Kościół był orientowany, wejście dla wiernych znajdowało się po stronie północnej a dla zakonników od strony dziedzińca czyli od południa. We wnętrzu znajdował się ołtarz główny i trzy ołtarze boczne: św. Mikołaja, św. Magdaleny oraz Matki Bożej Różańcowej – obraz z tego ołtarza znajduje się dzisiaj w kościele Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Oświęcimiu. W krypcie pod prezbiterium, według Jana Długosza, pochowani byli książęta i kasztelanowie oświęcimscy.Od 1782 roku zabudowania dominikańskie stopniowo popadały w ruinę, gdyż na mocy dekretu o kasacji zakonu, wydanego przez cesarza austriackiego Józefa II, część zakonników musiała opuścić Oświęcim a klasztorowi odebrano wszelkie dobra i nadania ziemskie. Sześciu zakonników, którzy nie chcieli przenieść się do innych klasztorów znajdujących się poza zaborem austriackim, pozostało w Oświęcimiu na tzw. dożywociu. Nie byli jednak w stanie utrzymać kościoła, budynków klasztornych ani nawet siebie. W 1845 roku zrzucono grożący zawaleniem dach kościoła, a sklepienie prezbiterium zawaliło się do wnętrza. Z opisu Władysława Łuszczkiewicza dowiadujemy się, że „białe ściany kościelne zdobiły tu i ówdzie ślady polichromii, a w chylące się ku upadkowi wdzięczne rozetowanie wysmukłych gotyckich okien wkradały się promienie słońca, igrając z zielenią podłogi murowanej”.Opuszczone budynki podominikańskie często zmieniały właścicieli. Kajetan Russocki, który w 1819 roku otrzymał dobra klasztorne, kupione przez jego wuja Idziego Russockiego – proboszcza oświęcimskiego, urządził w rui ach stajnie dla koni pocztowych, składy siana i słomy. W 1872 roku kupcy żydowscy – Landau i Schonker, kupili zrujnowane budynki i urządzili tu składy handlowe. W prezbiterium kościoła wybudowano drewnianą szopę, w której przechowywano naftę a beczki z nią przetaczano po „rampie” z kamiennej, średniowiecznej płyty nagrobnej Mikołaja Myszkowskiego, wyrwanej z posadzki prezbiterium.Od 1898 roku właścicielem ruin zostało Zgromadzenie Księży Salezjanów, których sprowadził do Oświęcimia ks. Andrzej Knycz – ówczesny proboszcz parafii Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny. Pozostałości budynków mieszkalnych zostały rozebrane. Dawny kościół Św. Krzyża – od tej pory Matki Bożej Wspomożenia Wiernych – przebudowano według projektu inż. Mario Ceradiniego: dobudowano nowe prezbiterium od strony zachodniej, kościół przeorientowano – wybijając wejście główne w dawnej ścianie ołtarzowej od strony ul. Jagiełły. 19 sierpnia 1900 roku odbyło się pierwsze nabożeństwo w odrestaurowanej części ruin. W 1906 roku przerwano prace budowlane wskutek interwencji konserwatorskiej. Przebudowę, której efektem jest obecna bryła kościoła, dokończono dopiero w latach 1975-1984.We wnętrzu kościoła nie zachowało się nic z dawnego wyposażenia. W 1904 roku ołtarz główny zdobiła figura Matki Bożej Wspomożenia Wiernych, ofiarowana tu przez Zgromadzenie Salezjańskie z Turynu. W 1907 roku została zastąpiona kopią turyńskiego obrazu Wspomożycielki, namalowaną przez oświęcimskiego malarza – Jana Szczęsnego Stankiewicza. W 1906 roku wzniesiono osiem bocznych ołtarzy. Po wojnie, w 1958 roku zbudowano organy, a w latach 1962-1964 wybudow no ołtarz główny według projektu salezjanina – inż. Jana Kajzera.

 

Kaplica św. Jacka

Kaplica św. Jacka jest jedynym zachowanym budynkiem z zespołu klasztornego dominikanów w Oświęcimiu. Wzniesiona z fundacji książęcej, tak jak pozostałe budynki dominikańskie, w pierwszej połowie XIV wieku, pierwotnie pełniła funkcję kapitularza – czyli miejsca narad zakonników. W 1594 roku kapitularz ten został przemianowany na kaplicę pod wezwaniem św. Jacka Odrowąża – kanonizowanego wtedy dominikanina z Polski, nowego patrona zgromadzenia. W XIX wieku, opuszczone przez dominikanów, zrujnowane budynki, używane były zazwyczaj jako magazyny. W kaplicy św. Jacka urządzono wtedy skład kości i szmat. W 1894 roku komitet obywatelski utworzony przez ks. Andrzeja Knycza, wykupił kaplicę z rąk kupców żydowskich. Dzięki komitetowi odrestaurowano ją pod nadzorem konserwatorskim prof. Odrzywolskiego, a już 19 sierpnia 1894 roku, w dniu św. Jacka, odbyła się uroczystość poświęcenia budynku. W tym czasie kaplica została w niewielkim stopniu przebudowana – wyburzono przesionek, a rozetkę z niego wmurowano nad wejściem, zmieniono dach z czterospadowego na dwuspadowy, dodano szczyty z blendami, powiększono okna i umieszczono na dachu sygnaturkę.Poza tymi zmianami kaplica zachowała swój gotycki charakter. Jest budowlą dwuprzęsłową z nietynkowanej cegły, wzniesioną na planie prostokąta, z przyporami, ze sklepieniem krzyżowo-żebrowym, z kamiennymi żebrami i zwornikami. Nie zachowało się nic z wystroju kaplicy oprócz XVII-wiecznego, wmurowanego w ścianę, marmurowego epitafium Mikołaja Mostowskiego. W czasie przebudowy ruin kościoła Św. Krzyża do podziemi kaplicy św. Jacka przeniesiono szczątki osób pochowanych w krypcie pod prezbiterium.

 

 

„Dom Ślebarskich” – obecnie siedziba Sądu Rejonowego

Położony przy ul. Rynek Główny 1-4 obszerny budynek wybudowany na pocz. XIX w. przez ks. Michała Ślebarskiego. Budynek zbudowany jest na rzucie litery L, jednopiętrowy, posiada 15 osi elewacji frontowej oraz balkon wsparty na 2 kolumnach. Budynek nakryty jest wysokim dachem, krytym ceramiczną dachówką.

 

 

 

 

 

Kaplica – mauzoleum

We wschodniej części Dworów usytuowany jest dawny zespół dworski z pierwszej połowy XIX wieku. Obecnie podzielony jest ul. Zwycięstwa na dwie części. Po stronie południowej stoją zrujnowane budynki dworskie, a strona północna to pozostałość parku z jedynym dobrze zachowanym obiektem z całego zespołu – kaplicą mauzoleum rodziny Hallerów. Budowa tej kaplicy rozpoczęta została w 1805 roku, po śmierci Barbary z Hallerów Rottmanowej. Kaplica ta jest budowlą w stylu klasycystycznym, murowaną i tynkowaną, wzniesioną na planie centralnym. Otoczona jest jońskimi pilastrami podtrzymującymi gzyms, na którym wspiera się kopuła zwieńczona metalowym krzyżem. Wejście do kaplicy jest zamknięte łukiem pełnym opartym na dwóch pilastrach, w zwieńczeniu łuku umieszczono dekoracyjny zwornik. Pierwotnie w ołtarzu umieszczona była duża, drewniana figura św. Barbary. Ze względu jednak na jej ciężar, zastąpiono ją kilka lat temu mniejszą i lżejszą figurą Matki Bożej, a św. Barbarę umieszczono z boku. Po obu stronach ołtarza wmurowane są w ściany epita fia. Jedna z płyt poświęcona jest pamięci majora Cezarego Hallera de Hallenburg a druga – ostatniemu pochowanemu tutaj członkowi rodziny – Cezaremu Antoniemu Hallerowi, który zmarł 8 lipca 1972 roku. Przy drzwiach wejściowych, w posadzce, znajduje się wejście do krypty z trumnami pochowanych tutaj osób. Kaplicę otacza zaniedbana pozostałość po parku dworskim. Przed wejściem ustawione są dwa rzędy ławek parkowych, gdyż obiekt ten należy do parafii Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny. W niedziele i święta są tu odprawiane msze św.W 2009 roku przeprowadzono remont kaplicy.

 

 

Teren byłego obozu koncentracyjnego KL Auschwitz – Birkenau w Oświęcimiu i Brzezince

Państwowe Muzeum w Oświęcimiu – od 1999 roku Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu, zostało utworzone 2 lipca 1947 roku na terenie byłego obozu koncentracyjnego. Obóz KL Auschwitz został założony przez Niemców na terenie byłych polskich koszar wojskowych na Zasolu. 14 czerwca 1940 roku przywieziony został do Oświęcimia pierwszy transport 728 osób z więzienia w Tarnowie. Tzw. „sterfa wpływów obozu koncentracyjnego” rozszerzała się przez cztery lata funkcjonowania tej, największej w Europie, fabryki śmierci. KL Auschwitz I miał liczne podobozy i filie: KL Auschwitz II-Birkenau i KL Auschwitz III-Monowitz, które utworzono w latach 1941-1942. 19 stycznia 1945 roku został wyprowadzony z obozu ostatni pieszy transport ewakuacyjny więźniów. Niemcy, wycofując się, wysadzili w powietrze komory gazowe i krematoria w Brzezince, spalili też część baraków. Obóz został oswobodzony 26 stycznia 1945 roku, a następnego dnia wkroczyły do Oświęcimia wojska radzieckie.Dwa lata później, w budynkach poobozowych obozu macierzystego KL Auschwitz I, utworzono Państwowe Muzeum w Oświęcimiu. Jest to placówka naukowo-badawcza i oświatowa, która gromadzi, opracowuje, konserwuje i udostępnia materiały Birkenauarchiwalne i eksponaty muzealne związane z byłym obozem koncentracyjnym. W 1979 roku Muzeum zostało wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Były obóz KL Auschwitz przyciąga rocznie ponad milion zwiedzających. Oprócz grup turystów polskich i zagranicznych przyjeżdża tu wiele oficjalnych delegacji, przywódców państw, przedstawicieli międzynarodowych organizacji społecznych i wyznaniowych.

Więcej informacji: www.auschwitz.org

 

Bocznica kolejowa i rampę rozładowcza na terenie dworca towarowego zachodniego w Oświęcimiu

Bocznica kolejowa i rampa rozładowcza stanowiła element funkcjonującego w latach 1942 – 1944 Konzentrationslager Auschwitz II – Birkenau. Na niej to do maja 1944 r. zatrzymywały się pociągi z deportowanymi więźniiami do obozu. Wśród więźniów, głównie Żydów przeprowadzano na rampie selekcję. Od maja 1944 r. transporty kolejowe więźniów wyładowywano na specjalnej rampie, która znajdowała się na terenie KL Birkenau. Wiodła do niej poprzez Bramę Śmierci bocznica będąca odgałęzieniem starej bocznicy.
Obszar i obiekty byłego obozu KL Auschwitz – Birkenau wpisane zostały na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

 

Inne obiekty w Oświęcimiu noszące znamiona zabytków:

„Pałac Ślubów” – z początku XX w. – ul. Jagiełły 25 – willa wzniesiona w latach 1903-1912 o historycznych cechach stylowych z przewagą elementów neorenesansu i neobaroku (do 1935r. własność dr Antoniego Ślosarczyka). Wszczęto postępowanie w sprawie wspisu do rejestru zabytków.

Rynek Gł – Kamienica Nr 12 – kamienica wzniesiona z końcem XIXw., przebudowana w latach 40-tych obecnego stulecia w duchu „Heimatstilu”

Rynek Gł. – Kamienica Nr 9 – kamienica wzniesiona w latach 80-tych XIXw. o historycznych cechach stylowych, na ryzalicie sztukateria.

Plac Tadeusza Kościuszki 10 – dom „Caritas” – aktualnie Dom Pomocy Społecznej. Budynek wzniesiony w latach 1905-1910, o secesyjno-modernistycznych cechach stylowych.