Trasa 3 – piesza (czerwona)
długość 5,4 km
pl. Tadeusza Kościuszki – ul. Dąbrowskiego – Park Miejski – ul. Chemików
– Park Miejski – ul. Tysiąclecia – ul. 3 Maja – ul. Dąbrowskiego – pl. Tadeusza Kościuszki
Trasa ta przeznaczona jest dla tych wszystkich, którzy chcą zobaczyć współczesne oblicze Oświęcimia – miasta pełnego zieleni, nowoczesnych obiektów sportowych, placówek kulturalnych, budynków o ciekawej architekturze, a także pamiątek z przeszłości polskich i żydowskich mieszkańców
Trasa 3 – piesza (czerwona)
długość 5,4 km
pl. Tadeusza Kościuszki – ul. Dąbrowskiego – Park Miejski – ul. Chemików
– Park Miejski – ul. Tysiąclecia – ul. 3 Maja – ul. Dąbrowskiego – pl. Tadeusza Kościuszki
Trasa ta przeznaczona jest dla tych wszystkich, którzy chcą zobaczyć współczesne oblicze Oświęcimia – miasta pełnego zieleni, nowoczesnych obiektów sportowych, placówek kulturalnych, budynków o ciekawej architekturze, a także pamiątek z przeszłości polskich i żydowskich mieszkańców
Z pl. Tadeusza Kościuszki kierujemy się wzdłuż muru otaczającego kościół Matki Bożej Bolesnej i klasztor Serafitek (zob. Trasa 1) i skręcamy w prawo, w ul. Jarosława Dąbrowskiego. Po drodze mijamy kolejne należące do Zgromadzenia Sióstr Serafitek: stołówkę dla ubogich im. Matki Małgorzaty oraz Przedszkole nr 8 – również prowadzone przez siostry serafitki. Za ogrodem przedszkolnym skręcamy w prawo, udając się w stronę starego cmentarza parafialnego.
Cmentarz rzymskokatolicki w Oświęcimiu od 1986 r. jest wpisany do rejestru zabytków. Został założony w 1. poł. XIX w., kilkakrotnie był rozszerzany – w 2. poł. XIX w., w okresie międzywojennym i po II wojnie światowej.
Do czasu założenia tego cmentarza istniały w Oświęcimiu trzy inne. Najstarszy, obok kościoła Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, był czynny do 1784 r. Drugi cmentarz znajdował się przy dominikańskim kościele Świętego Krzyża, zmarłych grzebano na nim do końca XVIII w. – zamknięto go po kasacji zakonu. Trzecia nekropolia, usytuowana przy kościele św. Mikołaja, rozebranym w 1749 r., była używana do połowy XIX w.
Cmentarz parafialny ma kształt nieregularnego czworoboku i jedynie w części środkowej i północnej widoczne są ślady pierwotnego rozplanowania. Przy głównej alei stoją budynki kaplicy cmentarnej i dawnej kostnicy. Kaplica cmentarna wybudowana została w połowie XIX w. w stylu neogotyckim. Jest to budynek murowany z cegły i tynkowany, nakryty trójspadowym dachem. Na północ od kaplicy cmentarnej znajduje się nie używana od lat kostnica. Również pochodzi z okresu międzywojennego i przeważają w niej elementy neogotyckie.
Zespół najstarszych zabytkowych nagrobków usytuowany jest w środkowej części cmentarza. Do najstarszych należą m.in. obelisk z piaskowca – jedyna pozostałość po grobowcu rodziny Russockich i Dąbskich, oraz obeliski żołnierzy austriackich poległych w bitwie austriacko-pruskiej pod Oświęcimiem w 1866 r.
Do zabytków architektury cmentarnej można zaliczyć cztery grobowce rodzinne na oświęcimskim cmentarzu – m.in. neoromański grobowiec rodziny Stankiewiczów i neoklasycystyczny grobowiec rodziny Wojciechowskich z piękną rzeźbą płaczącego anioła. Na tej nekropolii znajdują się też trzy pomniki narodowej pamięci.
Pierwszy z nich to pomnik poległych w czasie I wojny światowej – wzniesiony w roku 1980, a odnowiony w 1989.
Drugi monument upamiętnia żołnierzy poległych podczas I i II wojny światowej. Wzniesiono go w 1985 r., a w 1993 umieszczono w nim stylizowanego orła w koronie, trzymającego w szponach wstęgę z datami 1919 – 1921.
Trzeci pomnik poświęcono żołnierzom poległym w bitwie pod Rajskiem we wrześniu 1939 r. Jest też na tym cmentarzu pomnik-zbiorowa mogiła żołnierzy Armii Czerwonej. W latach 1945 – 48 szczątki 231 żołnierzy radzieckich spoczywały na prowizorycznym cmentarzu wojskowym istniejącym pomiędzy obecnymi ulicami L. Solskiego i gen. Dąbrowskiego, skąd ekshumowano je w lutym 1948 r. na cmentarz parafialny do wspólnej mogiły.
Istniejący od 1948 r. pomnik poddano rewaloryzacji w 1987 r. Z kolei w roku 1990 została odsłonięta na cmentarzu ściana pamięci Pro memoria – poświęcona nauczycielom i wychowankom Liceum Ogólnokształcącego im. Stanisława Konarskiego w Oświęcimiu.
Wychodząc z cmentarza parafialnego, wracamy do ul. Dąbrowskiego i kierujemy się w prawo, po lewej stronie mijając plac targowy. Dochodzimy do muru okalającego cmentarz żydowski.
Nie jest znane miejsce dokładnej lokalizacji pierwszego cmentarza żydowskiego w Oświęcimiu. Wiadomo na pewno, że został założony ok. 1588 r. na terenie starego miasta. Obecnie cmentarz żydowski – kirkut (niem. Kirchof, dziedziniec kościelny na którym chowano zmarłych) jest położony u zbiegu ulic: Dąbrowskiego i Wysokie Brzegi i został założony w tym miejscu przypuszczalnie na przełomie XVIII i XIX wieku.
Pierwotnie został zbudowany na planie kwadratu, obecnie ma kształt zbliżony do trapezu. Najstarszy odnaleziony na jego terenie nagrobek (hebr. macewa) pochodzi z roku 1757 i należy do Abrahama Aby, zmarłego w 1757 r., najprawdopodobniej nie pochodzi on z tego cmentarza.
Podczas II wojny światowej cmentarz został całkowicie zdewastowany przez Niemców, a część jego powierzchni została wtedy przeznaczona pod rozbudowę obecnej ulicy Dąbrowskiego (ówczesnej Krakauerstrasse). Kirkut ostatecznie zamknięto w 1941 r., po wysiedleniach ludności żydowskiej z Oświęcimia.
W pierwszych latach powojennych cmentarz został uporządkowany przez Żydów, mieszkańców Oświęcimia, którzy przeżyli Zagładę i powrócili do swojego rodzinnego miasta.
W okresie powojennym odnowiono również mur okalający kirkut. Ponownie cmentarz uporządkowano w latach 80 – dzięki funduszom Ashera Scharfa z Nowego Jorku.
Część zniszczonych macew została ułożona wówczas w dwa lapidaria. Jednocześnie odbudowano ohel (hebr. namiot), który upamiętnia rodzinę Scharfów. W jego wnętrzu umieszczono 8 tablic pamiątkowych poświęconych członkom rodziny, której najsłynniejszym członkiem był Mosze Jakób Jankiel Scharf (1787-1869), słynny rabin, pełniący przez wiele lat swoją funkcję w Oświęcimiu i Zatorze.
Na terenie cmentarza znajduje się również drugi ohel należący do Szymona Kligera (1925-2000), ostatniego Żyda mieszkającego w Oświęcimiu. Na terenie kirkutu, do czasów współczesnych zachowało się ponad 800 kamieni nagrobnych.
Obecnie cmentarz jest własnością Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Bielsku-Białej, tel.: (0-33) 812 66 54 i jest dostępny dla zwiedzających, a wszelkich informacji udziela Centrum Żydowskie w Oświęcimiu, tel.: (0-33) 844 70 02.
Ulicą J. Dąbrowskiego idziemy dalej prosto, przechodząc przejściem dla pieszych na światłach na skrzyżowaniu z ul. Szpitalną.
Na kolejnym przejściu dla pieszych ze światłami przechodzimy na drugą stronę ul. Dąbrowskiego. Za skrzyżowaniem z ul. Słowackiego skręcamy do parku, w którym ścieżkami dochodzimy aż do dwóch największych obiektów sportowych w Oświęcimiu – krytej pływalni i sztucznego lodowiska, które budowali w czynie społecznym pracownicy Zakładów Chemicznych „Oświęcim” – do niedawna należące do tych zakładów.
Krytą pływalnię oddano do użytku w 1972 r. – w tym czasie była to jedna z niewielu w kraju pływalni o 50-metrowej długości basenu. Do dziś odbywa się tu wiele międzynarodowych zawodów.
Tu też trenują zawodnicy Klubu Sportowego „Unia”, ale również mieszkańcy miasta mogą korzystać z małego i dużego basenu, sauny, siłowni oraz brać udział w zajęciach i kursach organizowanych przez pracowników tego obiektu.
Podobnie sztuczne lodowisko – wielki obiekt, gdzie odbywają się zawody w łyżwiarstwie figurowym i mecze hokejowe, a na co dzień trenują hokeiści „Unii” Dwory i łyżwiarze z sekcji łyżwiarstwa figurowego
Spod pomnika w Monowicach przechodzimy na drugą stronę ul. Chemików na najbliższym skrzyżowaniu dla pieszych. Skręcamy w drogę, która prowadzi dookoła hali lodowej.
Przed wyjściem na parking kierujemy się w lewo do parku, w którym przed potokiem skręcamy w prawo, przechodzimy przez ul. Tysiąclecia i idziemy prosto aż do skrzyżowania z ul. Śniadeckiego, przy niej znajduje się Oświęcimskie Centrum Kultury .
W 1958 r. rozpoczęto budowę Zakładowego Domu Kultury Zakładów Chemicznych „Oświęcim” (ZChO) w Oświęcimiu, który miał przejąć funkcję dotychczas działającego Klubu Fabrycznego ZChO.
Dom Kultury, zbudowany przez zakłady chemiczne według projektu warszawskich architektów – J. Polaka, M. Jagiełły i S. Brykalskiego, charakteryzuje się rozmachem i monumentalną formą. Uroczyste otwarcie obiektu odbyło się w 1962 r., a uświetnił je swoją wizytą ówczesny premier – Józef Cyrankiewicz.
W budynku znajdują się sala teatralna na 520 miejsc, tzw. Sala Kukiełkowa, sala konferencyjna, dydaktyczna, biblioteka i kawiarnia. Obecnie jako obiekt Oświęcimskiego Centrum Kultury utrzymywany jest przez Urząd Miasta Oświęcimia. W ciągu ostatnich kilku lat zostały przeprowadzone konieczne remonty i modernizacja budynku.
W holu górnym wygospodarowano miejsce na Galerię „Tyle światów”, w holu dolnym powstało pomieszczenie dla Forum Dziecięcych Inicjatyw Pokojowych.
Od początku użytkowania budynku jego wnętrza zdobią piękne malowidła ścienne Witolda Kaczanowskiego, które powstały w latach 1958 – 61.
Niestety, nie wszystkie kompozycje przetrwały do dziś. Największa zdobi sufit i jedną ze ścian sali widowiskowej – zachwycać może piękną kolorystyką i specyficznie uproszczonym rysunkiem, a także monumentalną formą. Druga z zachowanych kompozycji, autorstwa J. Popielarczyka, znajduje się na suficie w Sali Kukiełkowej – jest mniejsza, odmienna stylistycznie i technicznie, przez zastosowanie płytkiego reliefu przypomina mozaikę.
W budynku tym od 40 lat odbywają się większe i mniejsze imprezy kulturalne – miejskie i międzynarodowe, dla wszystkich mieszkańców miasta – w zależności od zainteresowań i potrzeb.
Niedaleko Oświęcimskiego Centrum Kultury, przy pl. św. Maksymiliana, znajduje się dwupoziomowy Kościół pw. św. Maksymiliana Męczennika.
Św. Maksymilian Maria Kolbe
Relikwiarz w kościele św. Maksymiliana w Oświęcimiu zawiera mały metalowy kielich, którego patron parafii używał przy odprawianiu potajemnych mszy w obozie Auschwitz-Birkenau.
Święty Maksymilian Maria Kolbe został osadzony przez Niemców w obozie w roku 1941 r. W zamian za innego więźnia dobrowolnie przyjął śmierć w bunkrze głodowym. Zginął 14 sierpnia 1941 r. dobity zastrzykiem fenolu.
Budowę kościoła na Osiedlu Chemików planowano już w 1958 r., kiedy to poświęcono plac pod jego budowę i umieszczono na nim krzyż przeniesiony z kościoła macierzystego – Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny.
Ze względu na brak oficjalnej zgody władz na wzniesienie świątyni kamień węgielny poświęcono dopiero 7 czerwca 1979 r. – dokonał tego papież Jan Paweł II podczas mszy św. w Brzezince. Odpowiednie zezwolenie otrzymano dopiero w listopadzie następnego roku. Od kilku lat teren przeznaczony pod budowę kościoła był ogrodzony, a nabożeństwa i uroczystości religijne odbywały się w prowizorycznej wiacie „pod krzyżem”. Odprawiali je księża ze świątyni Wniebowzięcia NMP, a mieszkańcy przyszłej parafii nocami spotykali się tam na modlitwach, pilnując jednocześnie terenu i wyposażenia kaplicy. W 1982 r. kościół otrzymał wezwanie św. Maksymiliana Męczennika, a w 1988 r. zakończono budowę.
Krzyż z 1958 r. został zalany żywicą i można go oglądać na zewnętrznej ścianie świątyni w pobliżu wieży. We wnętrzu kościoła górnego, po prawej stronie ołtarza, znajduje się urna z prochami więźniów obozu koncentracyjnego i płyta z wymienionymi dwudziestoma ośmioma narodami, z których pochodzili.
Warto zwrócić uwagę na piękny tryptykze sceną Ukrzyżowania, który wisi na ścianie po lewej stronie ołtarza. Jest to dzieło Fryderyka Pautscha (1877 – 1950) – malarza i wykładowcy krakowskiej, wrocławskiej i poznańskiej Akademii Sztuk Pięknych.
Wychodząc z kościoła, mijamy piękne płaskorzeźbione drzwi ze scenami o wymowie symbolicznej, zaprojektowane i wykonane przez Jana Sieka, oraz wielki witraż nad chórem muzycznym, wykonany wg projektu Jerzego Skąpskiego.
Kościół dolny był pierwszą ukończoną częścią tej wielkiej budowli, gdzie już w trakcie budowy odbywały się nabożeństwa. Obecnie pełni funkcję kaplicy.
Po wyjściu ze świątyni kierujemy się w prawo i ul. Tysiąclecia, a następnie ulicami 3 Maja i J. Dąbrowskiego wracamy na pl. Tadeusza Kościuszki.
